Binnen de Open Science beweging houdt UKB zich vooral bezig met het bevorderen van Open Scholarly Communication. Dit is één van onze speerpunten voor 2024.
Sinds 2015 hebben de Universiteitsbibliotheken en de KB met succes de open toegankelijkheid van wetenschappelijke artikelpublicaties vergroot. Nederlandse wetenschappers publiceren nu meer dan 92% van hun onderzoeksresultaten in Open Access.

Waarom we blijven vernieuwen

De wetenschappelijke publicatiewereld verandert voortdurend. Stijgende publicatiekosten, een gebrek aan soevereiniteit en gelijkheid, en veranderingen in het erkenningssysteem en beloningsstructuren vragen om een kritische herziening van onze publicatiestrategie zonder de behaalde resultaten te verliezen.

Ons doel

We streven ernaar onze kennis breed toegankelijk te maken via onze publicaties. Dit bereiken we door zo open mogelijk te zijn en alleen waar nodig beperkingen op te leggen, zodat onze publicaties een grotere maatschappelijke impact hebben.

Wat we doen

• Volledige (Gouden) Open Access
  

  We blijven samenwerken met diverse partijen om volledige Open Access te bereiken. De afgelopen jaren heeft UKB een flink aantal grote deals gesloten met uitgevers. Via deze ‘read and publish’-overeenkomsten kunnen wetenschappers kosteloos of tegen minimale kosten (APC’s) hun onderzoek Open Access publiceren in wetenschappelijke tijdschriften. Daarnaast streeft UKB ernaar dat onderzoekers en studenten onbeperkt toegang hebben tot deze tijdschriften.

• Groene Open Access
  

  We blijven publicaties open toegankelijk maken via onze repositories.
  De auteur van een kort wetenschappelijk werk, dat geheel of gedeeltelijk met Nederlandse publieke middelen is gefinancierd, heeft het recht om dat werk na een redelijke termijn na de eerste publicatie gratis beschikbaar te stellen aan het publiek, mits de bron duidelijk wordt vermeld. Volgens het Taverne-amendement worden uitgeversversies van korte wetenschappelijke publicaties na zes maanden beschikbaar gemaakt via de universiteitsrepository. Sinds 2020 passen universiteiten en universitaire medische centra dit amendement breed toe, hoewel de uitvoering per instelling verschilt. Lees meer over het Taverne amendement.

• Diamond Open Access
  

  Het Diamond Open Access project in Nederland ondersteunt academische gemeenschappen bij het publiceren van artikelen en boeken zonder financiële barrières. Diamond Open Access (DOA) verwijst naar publicatiemodellen waarbij de academische gemeenschap het eigenaarschap heeft, zoals bij scholarly- of library-led modellen. DOA zorgt ervoor dat artikelen en boeken direct en zonder embargo open access beschikbaar zijn, zonder kosten voor lezers of auteurs, waarbij de auteursrechen in handen van de academici blijven. DOA bevordert een diverser publicatiesysteem door onderzoekers met beperkte financiële middelen de mogelijkheid te bieden om te publiceren, en door onderwerpen en talen te ondersteunen die vaak door commerciële uitgevers worden genegeerd.
  Ondanks deze voordelen staan DOA-tijdschriften en -uitgevers voor aanzienlijke uitdagingen. Ze beschikken vaak over beperkte of zelfs geen budgetten en zijn sterk afhankelijk van vrijwilligerswerk. Daaarnaast komt DOA onder druk te staan door een evaluatiecultuur die sterk leunt op impactfactoren. Met het programma ‘Versterking van Diamond Open Access in Nederland’ wil UKB DOA-tijdschriften en -uitgevers ondersteunen, duurzamer maken en verder stimuleren.

• Auteursrechten en open licenties
  

  We creëren bewustwording voor het behoud van auteursrechten en open licenties (CC-BY). De werkgroep Auteursrecht houdt zich hier onder meer mee bezig.

• Open metadata
  

  We promoten het gebruik van open metadata. UKB ondersteunt het principe dat onderzoeksinformatie zoveel mogelijk open toegankelijk moet zijn, onder leiding en eigenaarschap van de academische gemeenschap. Daarom investeren we in een kwalitatieve datahub met betrouwbare en volledige informatie over Nederlandse publicaties. Daarnaast heeft UKB de Journal Browser ontwikkeld en geïmplementeerd voor alle Nederlandse universiteiten. Hiermee kunnen alle Nederlandse onderzoekers snel vinden waar ze Open Access kunnen publiceren. Ook heeft UKB geïnvesteerd in de vervanging van NARCIS als nationale portaal (werktitel Netherlands Research Portal in OpenAIRE). Dit moet de komende jaren leiden tot een duurzame infrastructuur waarbij goed werkende initiatieven worden versterkt en in samenhang onderhouden.

• Publiek platform voor betekenisvol aanbieden van wetenschappelijke werken
  

  UKB heeft een voorbereidend onderzoek geïnitieerd naar welke toegangsmogelijkheden tot betaalde en Open Access publicaties een oplossing zijn voor mensen die niet kunnen profiteren van de licenties van universiteitsbibliotheken. Volgens de NPOS Rolling Agenda moet in 2030 iedereen in Nederland kunnen beschikken over wetenschappelijke literatuur, zodat zij deze kunnen gebruiken voor persoonlijke, professionele en maatschappelijke doeleinden. Het voorbereidende werk van UKB ondersteunt de effectieve ontwikkeling van het landelijke onderzoek naar een publiek platform.

• Leo Waaijers Award
  

  De Leo Waaijers Award, geïnitieerd in 2024, is bedoeld voor een persoon of groep die in de afgelopen jaren een gedurfd, vernieuwend en/of impactvol initiatief heeft genomen op het gebied van Open Science. UKB wil hiermee Open Science initiatieven in het zonnetje zetten en daardoor anderen stimuleren en inspireren. De nieuwe Award zal periodiek worden toegekend.