Achtergrond
Open Access publiceren is een belangrijk onderdeel van de Open Science beweging dat al aardig op stoom is gekomen. De UKB – soms in samenwerking met UNL – nemen sinds 2015 een Open Access component op in contracten met de grote uitgevers. Hierdoor kunnen onze auteurs zonder verdere kosten wetenschappelijke artikelen Open Access publiceren. Daarnaast hebben alle Nederlandse universiteiten een repository, waar onderzoekers de mogelijkheid hebben om auteursversies van hun publicaties Open Access beschikbaar te stellen. Het werk is echter verre van voltooid.
Doel
We zien onszelf als brug tussen lokale en (inter)nationale ontwikkelingen – bijvoorbeeld bij universiteiten, onderzoeksfinanciers en uitgevers – en onderzoekers die met deze nieuwe ontwikkelingen te maken krijgen. We hebben een breed netwerk, geven gevraagd en ongevraagd advies over de nieuwe ontwikkelingen, ondersteunen projecten bijvoorbeeld voor de ontwikkeling of implementatie van nieuwe tools of beleid en zijn een spil in de communicatie richting onderzoekers en het publiek. Ons doel is om de transitie naar Open Access voor alle partijen te vergemakkelijken.
Activiteiten
Als werkgroep houden we ons bezig met een brede waaier aan activiteiten. Een greep uit onze bezigheden dit jaar, in willekeurige volgorde:
- Taverne amendement: na de succesvolle pilot in 2019/2020 houden we ons nu bezig met het opschalen van het gebruik van het amendement. We onderzoeken en implementeren (semi-)automatisering van workflows en opt-out systemen.
- Open Access overeenkomsten met uitgevers: samen met UKBsis werken we aan het verbeteren van de aansluiting van contractuele Open Access afspraken bij de dagelijkse praktijk. Een voorbeeld hiervan is dat we uitgevers adviseren over de workflows die onderzoekers moeten doorlopen om gebruik te kunnen maken van de overeenkomsten. We kijken hierbij specifiek naar hoe we onderzoekers beter kunnen ondersteunen bij deals met een cap.
- Open Access monitoring: een aantal van onze leden werkt samen met CWTS en Rathenau aan een actualisering van de methodiek voor de UNL Open Access monitor.
- Implementatie Plan S: als werkgroep volgen wij de ontwikkelingen van NWO en de Europese Unie rondom de implementatie van Plan S en vertalen dat in adviezen en communicatiemateriaal voor onderzoekers.
- De werkgroep voert de redactie van openaccess.nl. Hierop is niet alleen de laatste informatie te vinden over Nederlandse Read & Publish deals, maar ook achtergrondinformatie en nieuws over ontwikkelingen op het gebied van Open Access.
- De werkgroep levert informatie en teksten aan voor de Journal Browser, ontwikkeld door Wageningen Universiteit en Research (WUR). Hierin vinden onderzoekers niet alleen informatie over tijdschriften die onderdeel zijn van Nederlandse Read & Publish overeenkomsten, maar ook algemene informatie over een grote collectie wetenschappelijke tijdschriften.
- De werkgroep heeft de ambitie om elk jaar een informatiegids uit te brengen over een Open Access gerelateerd onderwerp. Zo heeft de werkgroep o.a. gidsen geschreven over preprints, Creative Commons licenties en questionable publishing practices.
Resultaten, de status van Open Access in Nederland
De inspanningen van deze werkgroep en vele anderen die zich inzetten voor Open Access in Nederland werpen jaar op jaar hun vruchten af: het percentage Open Access laat al jaren een gestage groei zien. In 2022 was 89% van de Nederlandse artikelen in wetenschappelijke tijdschriften Open Access beschikbaar. In het najaar van 2024 worden de cijfers van publicatiejaar 2023 bekend gemaakt.
Documenten
- Jaarplan WGOA 2024
- Creative Commons: in samenwerking met NWO hebben we een gids voor Creative Commons geschreven. Deze gids adviseert onderzoekers bij de keuze van hun Open Access licentie.
- Preprints: deze gids beantwoordt vragen van zowel onderzoekers als publiek over het publiceren, interpreteren en gebruiken van preprints.
- Open Science, een praktische gids voor jonge onderzoekers: deze gids is geeft onderzoekers de beste hulpmiddelen en praktijkvoorbeelden om Open Science te implementeren in elke fase van hun onderzoek. Ontwikkeld in samenwerking met UNL, DANS en NWO.
- Predatory and Questionable Publishing Practices: deze gids beantwoordt vragen over hoe onderzoekers deze praktijken van uitgevers herkennen en vermijden.
- Poster UKB Netwerkdag 13 maart 2025
Leden
Onze werkgroep bestaat uit een Open Access expert per universiteit. Alle leden brengen verschillende expertise in vanuit hun achtergrond in bijvoorbeeld rechten, onderzoek of communicatie. Daarnaast hebben we links met NWO, Hogescholen, DANS-KNAW, NPOS en UNL.
Ron Aardening – Universiteit Maastricht
Pascal Braak – Universiteit van Amsterdam
Lisa Idebolo – TU Eindhoven
Beatriz Ferreira – Universiteit van Tilburg
Dirk van Gorp – Radboud Universiteit Nijmegen
Chantal Hukkelhoven – Wageningen University and Research
Just de Leeuwe – TU Delft
Nicole Loorbach – Universiteit Twente
Anne van den Maagdenberg– Vrije Universiteit Amsterdam, secretaris
Heleen Palmen – Universiteit Leiden, voorzitter
Daan Rutten – Universiteit van Tilburg
Andrea Tarchi – Erasmus Universiteit Rotterdam
Giulia Trentacosti – Rijksuniversiteit Groningen
Rashmi Shetty – Universiteit Utrecht
Astrid van Wesenbeeck – KB Den Haag
Arjan Schalken – UKBsis
Jeroen Sondervan – NWO en regieorgaan OA
UKB Liaison: H.N. van Wijngaarden– Vrije Universiteit Amsterdam
Links
Universiteiten van Nederland: Open Access
Open Science Guide