Diamond Open Access

Versterking van Diamond Open Access in Nederland

In november 2022 publiceerde het Nationaal Programma Open Science (NPOS), het rapport Versterking ondersteuning van diamond open access in Nederland. Dit rapport doet aanbevelingen voor duurzame en structurele ondersteuning van, en transformatie naar Diamond Open Access (DOA) van tijdschriften, boeken en infrastructuren. Het voorstel verscheen als een van de uitwerkingen van het Ambitiedocument Nationaal Plan Open Science 2030, waarin met betrekking tot Open Acces wordt benadrukt dat investeringen in een inclusiever, duurzamer en rechtvaardiger wetenschappelijk communicatiesysteem noodzakelijk zijn.

Wat is Diamond Open Access?

Diamond Open Access is belangrijk omdat het:

  • Publieke waarden centraal stelt: inclusiviteit, gemeenschapsgedreven werken, not-for-profit, transparantie en academische vrijheid staan voorop.
  • Eigenaarschap bij de academische gemeenschap houdt: auteurs behouden hun auteursrechten, en uitgevers bepalen niet de financiële en inhoudelijke koers.
  • Bijdraagt aan bibliodiversiteit: er wordt gepubliceerd in diverse talen en over onderwerpen die commerciële uitgevers vaak vermijden.
  • Directe Open Access biedt: artikelen en boeken zijn zonder embargo beschikbaar, in lijn met PlanS;
  • Inclusief is: er zijn geen Author Processing Charges (APC’s), wat publicatie toegankelijk maakt voor onderzoekers met een klein budget.

De uitdagingen voor Diamond Open Access

Ondanks de voordelen van DOA hebben tijdschriften en uitgevers te kampen met structurele problemen, zoals:

  • Beperkte financiering en afhankelijkheid van vrijwilligers.
  • Een evaluatiecultuur die impactfactoren benadrukt.
  • Een versnipperd DOA-landschap zonder integrale sturing.

Aanpak van UKB

Sinds april 2023 werkt UKB aan een plan van aanpak om deze obstakels te overwinnen. Het doel is om DOA te versterken als een kwalitatief en duurzaam publicatiemodel. De aanbevelingen uit het NPOS-rapport vormen de basis, aangevuld met inzichten uit het Actieplan Diamond Open Access (Science Europe) en feedback van stakeholders en gebruikers.

Doel van het programma

Bijdragen aan een divers, rijk wetenschappelijk publicatielandschap met inclusieve en eerlijke publicatiemodellen.

Looptijd: 2024-2026
Penvoerder: Universiteitsbibliotheek Erasmus Universiteit Rotterdam
Opdrachtgever: UKB, gefinancierd door Universiteiten van Nederland (UNL)
Programmamanager: Susanne van Rijn
Stuurgroep: Kurt de Belder (Universitaire Bibliotheken Leiden), Lucinda Jones (Universiteitsbibliotheek Erasmus Universiteit Rotterdam), Marjolijn Nieboer (Universiteitsbibliotheek Groningen), Hilde van Wijngaarden (Universiteitsbibliotheek Vrije Universiteit)
Klankbordgroep: Sible Andringa (Universiteit van Amsterdam), Francis Brouns (Open Universiteit), Jean-Sebastien Caux (Scipost, Universiteit van Amsterdam), Dirk van Gorp (Open Science Officer, Universiteitsbibliotheek Radboud Universiteit), Darco Jansen (Manager Open Science & Open Access, Universiteiten van Nederland)

Projecten binnen het programma

1. Nationaal expertisecentrum Diamond OA

Het expertisecentrum stimuleert kennisdeling en samenwerking binnen de academische gemeenschap via een Community of Practice (CoP), trainingen, workshops en disciplinaire toolkits. Het expertisecentrum wordt vormgegeven binnen een online omgeving.

Projectleider: Maria Constantin
Projectmedewerkers: Juliana Costa Pitanguy (TU Delft Open), Femke Holwerda (Utrecht University), Bregt Lameris (Open Universiteit)

2. Capaciteitsontwikkeling bij DOA-publicatieplatforms

Samen met Openjournals en de Netherlands University Presses wordt een nationale strategie ontwikkeld voor lokale, nationale en internationale investeringen in DOA-infrastructuur en -publicaties. Dit maakt het voor de deelnemers mogelijk zich te richten op innovatie en een langdurige publicatiestrategie.

Projectleider: Susanne van Rijn
Projectmedewerkers: Ron Aardering (Maastricht University Press), Elisabeth Elbers (Radboud University Press), Beatriz Ferreira (Open Press Tilburg University), Natalia Grygierczyk (adviseur), Margreet Nieborg (University of Groningen Press), Nienke van Schaverbeke (TUDelft Open Publishing) en Jan Willem Wijnen (Openjournals).

3. Monitoringssysteem voor DOA

Het ontwerpen van een evaluatieprocedure voor het meten van kwantitatieve en kwalitatieve ontwikkelingen binnen Diamond Open Access in Nederland staat binnen dit project centraal. Deze monitoring is gebaseerd op een nulmeting met betrekking tot:

  • Nederlandse DOA-tijdschriften,
  • publicaties van Nederlandse onderzoekers in DOA-tijdschriften, en
  • boeken of boekhoofdstukken van Nederlandse onderzoekers bij DOA-uitgevers.

Projectleider: Chiara Livio
Projectmedewerkers: Pascal Braak (Bibliotheek Universiteit van Amsterdam) en Bianca Kramer (Sesame Open Science)

Meer informatie

Programma- en projectdocumenten, inclusief posters en presentaties, zijn beschikbaar via Zenodo.